Η Πρόσβαση του Κοινού στην Περιβαλλοντική Πληροφορία

Η ελεύθερη πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία είναι απαραίτητη για την κοινωνική ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση σε περιβαλλοντικά θέματα και ουσιαστικό μέτρο για την περιφρούρηση του περιβάλλοντος από τους ίδιους τους πολίτες. Αποτελεί μάλιστα βασικό προαπαιτούμενο της συμμετοχής των πολιτών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για περιβαλλοντικά θέματα, ιδίως στη διαδικασία αξιολόγησης των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Για αυτό τον λόγο στο Ελληνικό δίκαιο έχει κατοχυρωθεί και πλήρως αναγνωρισθεί το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης του κοινού στις πληροφορίες περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, που κατέχουν οι δημόσιες αρχές. Το έννομο αυτό δικαίωμα δεν αναγνωρίζεται μόνο σε μεμονωμένα πρόσωπα αλλά και σε συλλογικούς φορείς, στους οποίους περιλαμβάνονται οπωσδήποτε οι περιβαλλοντικές οργανώσεις.

Νομικό Πλαίσιο
Στη χώρα μας το δικαίωμα πρόσβασης του κοινού στην περιβαλλοντική πληροφορία προβλέπεται από κανόνες αυξημένης τυπικής ισχύος, που υπερτερούν κανονιστικά και ερμηνευτικά των απλών νόμων και συνεπάγονται δεσμεύσεις και υποχρεώσεις όχι μόνο για τη Διοίκηση, αλλά και για τον νομοθέτη.

Κατ’ αρχάς, το Σύνταγμα κατοχυρώνει για τον καθένα το γενικό δικαίωμα του πληροφορείν καθώς και του πληροφορείσθαι των εγγράφων του Δημοσίου. Επιπλέον, καθιερώνει τη σύστοιχη υποχρέωση του κράτους σε απάντηση αλλά και ειδική χρηματική ικανοποίηση στην περίπτωση καθυστέρησης (5Α και 10 Σ). Ο εκτελεστικός νόμος των παραπάνω άρθρων του Συντάγματος είναι ο Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας και, ιδιαίτερα, το άρθρο 5 αυτού (Ν. 2690/1999).

Το κύριο νομοθέτημα του σχετικού πλαισίου για την πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία είναι ο Ν. 3422/2005 (ΦΕΚ 303/Α/13-12-2005), με τον οποίο ενσωματώθηκε στην Ελληνική έννομη τάξη η διεθνής σύμβαση του Aarhus “για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα”. Ειδικότεροι κανόνες προβλέπονται στην ΚΥΑ 11764/653/2006 (ΦΕΚ 327/Β/2006) για την πρόσβαση του κοινού στην περιβαλλοντική πληροφόρηση, στην ΚΥΑ 37111/2021/2003 (ΦΕΚ 1391/Β/29-09-2003) για τον καθορισμό του τρόπου ενημέρωσης και συμμετοχής του κοινού κατά την διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων και στην ΚΥΑ 9269/470/2007 (ΦΕΚ 286/Β/02-03-2007) για τα μέσα ένδικης προστασίας του κοινού κατά πράξεων ή παραλείψεων της Διοίκησης σχετικά με θέματα ενημέρωσης και συμμετοχής του κατά τη διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, οι οποίες ενσωματώνουν στην Ελληνική έννομη τάξη τις Οδηγίες 2003/4/ΕΚ και 2003/35/ΕΚ αντίστοιχα.

Το Περιεχόμενο του Δικαιώματος
Το νομικό πλαίσιο για την πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία στηρίζεται σε δύο πυλώνες. Περιλαμβάνει αφενός το δικαίωμα του κοινού να αιτείται την πρόσβαση σε πληροφορίες περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος από τη Διοίκηση και, κατά συνέπεια, τη σύστοιχη υποχρέωση της Διοίκησης να παρέχει τις πληροφορίες αυτές (άρθρο 4 Ν. 3422/2005). Θεσμοθετεί αφετέρου την υποχρέωση της Διοίκησης να συλλέγει, να επεξεργάζεται καταλλήλως και να διαχέει την περιβαλλοντική πληροφορία, χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη αίτηση εκ μέρους του κοινού (άρθρο 5 Ν. 3422/2005).

Αντικείμενο του δικαιώματος πρόσβασης είναι οποιαδήποτε περιβαλλοντική πληροφορία, δηλαδή οποιαδήποτε πληροφορία σε γραπτή, οπτική, ακουστική, ηλεκτρονική ή άλλη υλική μορφή, σχετικά με (άρθρο 2 παρ. 1 ΚΥΑ 11764/653/2006) :

α) την κατάσταση των στοιχείων του περιβάλλοντος, όπως ο αέρας και η ατμόσφαιρα, το νερό, το έδαφος, το χώμα, τα τοπία και οι φυσικές τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένων των υδροβιότοπων, των παράκτιων και των θαλάσσιων περιοχών, η βιοποικιλότητα και τα στοιχεία της, συμπεριλαμβανομένων των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, και η αλληλεπίδραση μεταξύ των στοιχείων αυτών.
β) παράγοντες, όπως οι ουσίες, η ενέργεια, ο θόρυβος, οι ακτινοβολίες ή τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των ραδιενεργών αποβλήτων, οι εκπομπές, οι απορρίψεις και άλλες εκχύσεις στο περιβάλλον, που επηρεάζουν ή ενδέχεται να επηρεάσουν τα στοιχεία του περιβάλλοντος που αναφέρονται στο εδάφιο α.
γ) μέτρα (συμπεριλαμβανομένων των διοικητικών μέτρων), όπως οι πολιτικές, η νομοθεσία, τα σχέδια, τα προγράμματα, οι περιβαλλοντικές συμφωνίες και οι δραστηριότητες που επηρεάζουν ή ενδέχεται να επηρεάσουν τα στοιχεία και τους παράγοντες που αναφέρονται στα εδάφια α και β, καθώς και μέτρα ή δραστηριότητες που αποσκοπούν στην προστασία των ως άνω στοιχείων.
δ) εκθέσεις για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
ε) αναλύσεις κόστους−ωφέλειας και άλλες οικονομικές αναλύσεις και παραδοχές χρησιμοποιούμενες στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων και των μέτρων που αναφέρονται στο εδάφιο γ και
στ) πληροφορίες για την κατάσταση της ανθρώπινης υγείας και ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της ενδεχόμενης ρύπανσης της τροφικής αλυσίδας, τις συνθήκες της ανθρώπινης διαβίωσης, τις τοποθεσίες και τα οικοδομήματα πολιτισμικού ενδιαφέροντος στο μέτρο που επηρεάζονται ή ενδέχεται να επηρεασθούν από την κατάσταση των στοιχείων του περιβάλλοντος που αναφέρονται στο εδάφιο α ή, μέσω των στοιχείων αυτών, από τα θέματα που αναφέρονται στα εδάφια β και γ.

Φορέας του δικαιώματος πρόσβασης είναι το κοινό, δηλαδή κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο και, επομένως, και τα αλλοδαπά πρόσωπα (άρθρα 2 παρ. 4, 4 Ν. 3422/2005 και 3 παρ. 1 ΚΥΑ 11764/653/2006). Επομένως, η άσκηση του δικαιώματος δεν προϋποθέτει την ύπαρξη έννομου συμφέροντος ή, έστω, ενδιαφέροντος σε σχέση με την πληροφορία, που ζητείται, αλλά είναι ελεύθερη για τον καθένα.

Ως αποδέκτες του δικαιώματος και φέροντες την υποχρέωση ικανοποίησής του είναι σύμφωνα με τον νόμο (α) η Κυβέρνηση και τα Κυβερνητικά όργανα, οι δημόσιες υπηρεσίες, οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων συμβουλευτικών φορέων, σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο, (β) οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εκτελεί δημόσια διοικητικά καθήκοντα δυνάμει του εθνικού δικαίου (Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου ΝΠΙΔ), συμπεριλαμβανομένων ειδικών αρμοδιοτήτων, δραστηριοτήτων ή υπηρεσιών σχετικών με το περιβάλλον και (γ) οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που ασκεί καθήκοντα ή αρμοδιότητες δημόσιας αρχής, ή παρέχει δημόσιες υπηρεσίες, σχετικά με το περιβάλλον, υπό τον έλεγχο φορέα ή προσώπου που εμπίπτει στα εδάφια α ή β, εξαιρουμένων των οργάνων που ασκούν δικαστική ή νομοθετική εξουσία (άρθρα 2 παρ. 2, 4 Ν. 3422/2005 και 3 παρ. 1 ΚΥΑ 11764/653/2006).

Η Ενημέρωση του Κοινού κατά την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων
Σχετικοί με το δικαίωμα πρόσβασης στην περιβαλλοντική πληροφορία είναι οι κανόνες, που θεσπίζουν την υποχρέωση της Διοίκησης να ενημερώνει το κοινό κατά την διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων.

Έτσι, σύμφωνα με την ΚΥΑ 37111/2021/2003 η Διοίκηση υποχρεούται να δημοσιεύει στον τοπικό Τύπο την προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση, την απόφαση αξιολόγησης έργου των υποκατηγοριών 3 – 4 της Β’ κατηγορίας, την μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την έγκριση περιβαλλοντικών όρων για σχετικά έργα ή δραστηριότητες. Έχει μάλιστα κριθεί από το ΣτΕ ότι η παράλειψη των ανωτέρω δημοσιεύσεων αποτελεί παράβαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας έκδοσης της απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, που συνεπάγεται ακυρότητα αυτής (ΣτΕ 970/2007). Σε περίπτωση δε τέτοιας παράλειψης η ΚΥΑ 9269/470/2007 προβλέπει συγκεκριμένα μέσα ένδικης προστασίας.

Η Διαδικασία Άσκησης του Δικαιώματος
Το δικαίωμα πρόσβασης ασκείται, έπειτα από γραπτή αίτησή, με επιτόπου μελέτη του σχετικού εγγράφου στο κατάστημα της αρμόδιας υπηρεσίας, είτε με χορήγηση αντιγράφου, εκτός αν η αναπαραγωγή τούτου μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο. Η σχετική δαπάνη αναπαραγωγής βαρύνει τον αιτούντα την πρόσβαση. Η υπόχρεα αρχή οφείλει να χορηγήσει το αιτούμενο έγγραφο ή να απορρίψει αιτιολογημένα τη σχετική αίτηση εντός είκοσι (20) ημερών από την κατάθεσή της ή εντός δύο (2) μηνών εάν, λόγω του όγκου και της πολυπλοκότητας των αιτουμένων πληροφοριών, δεν καθίσταται δυνατόν να τηρηθεί η προθεσμία των 20 ημερών (άρθρο 3 ΚΥΑ 11764/653/2006).

Η αίτηση παροχής πληροφοριών είναι δυνατόν να απορριφθεί, αν (άρθρο 4 παρ. 1 ΚΥΑ 11764/653/2006) :

  • η αρμόδια αρχή δεν κατέχει την αιτούμενη πληροφορία. Οφείλει ωστόσο, εφόσον το γνωρίζει, να γνωστοποιήσει στον αιτούντα την αρχή που κατέχει την πληροφορία.
  • η αίτηση είναι εμφανώς παράλογη ή διατυπώνεται κατά τρόπο υπερβολικά αόριστο, είναι ακατάληπτη, προδήλως αβάσιμη ή επαναλαμβάνεται κατά τρόπο καταχρηστικό.
  • η αίτηση αφορά ημιτελές υλικό ή ημιτελή έγγραφα και δεδομένα. Στη περίπτωση αυτή η δημόσια αρχή αναφέρει το όνομα της αρχής που ετοιμάζει το υλικό και τον εκτιμώμενο χρόνο που χρειάζεται για την ολοκλήρωσή του.
  • η αίτηση αφορά εσωτερικές επικοινωνίες / ανακοινώσεις των δημόσιων αρχών, λαμβανομένου υπόψη του δημόσιου συμφέροντος που εξυπηρετείται από τη δημοσιοποίηση των πληροφοριών αυτών.

Περιορισμοί του Δικαιώματος
Το δικαίωμα πρόσβασης στην περιβαλλοντική πληροφορία δεν είναι απόλυτο. Ο νόμος προβλέπει μία σειρά περιπτώσεων περιβαλλοντικής πληροφορίας, η πρόσβαση στις οποίες δεν επιτρέπεται για λόγους προστασίας δικαιωμάτων ή συμφερόντων του Δημοσίου ή τρίτων, αν η δημοσιοποίηση αυτών θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά (άρθρο 4 παρ. 2 ΚΥΑ 11764/653/2006) :

  • τον εμπιστευτικό χαρακτήρα των συνόδων του Υπουργικού Συμβουλίου και των διαδικασιών των δημόσιων αρχών.
  • τις διεθνείς σχέσεις, τη δημόσια ασφάλεια ή την εθνική άμυνα.
  • τη λειτουργία της δικαιοσύνης, την δυνατότητα κάθε προσώπου για δίκαιη δίκη ή τη δυνατότητα μιας δημόσιας αρχής να διεξάγει έρευνα ποινικού ή πειθαρχικού χαρακτήρα.
  • τον εμπιστευτικό χαρακτήρα εμπορικών ή βιομηχανικών πληροφοριών, όταν προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις, προκειμένου να προστατευθεί θεμιτό οικονομικό συμφέρον, συμπεριλαμβανομένου του δημόσιου συμφέροντος για την τήρηση του εμπιστευτικού χαρακτήρα των στατιστικών στοιχείων και του φορολογικού απορρήτου. Τα αιτούμενα στοιχεία παύουν να έχουν τον χαρακτήρα του απορρήτου, εφόσον έχουν ήδη ανακοινωθεί από εκείνον τον οποίο αφορούν στο πλαίσιο συγκεκριμένης διοικητικής διαδικασίας και έχουν α̟οτελέσει θεμελιωτικό – συστατικό στοιχείο της αιτιολογίας μιας διοικητικής πράξης (βλ. και Γνωμ. ΝΣΚ 751/2001).
  • τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
  • τον εμπιστευτικό χαρακτήρα των προσωπικών δεδομένων ή/και αρχείων που αφορούν φυσικό πρόσωπο όταν το εν λόγω πρόσωπο δεν έχει συναινέσει στην δημοσιοποίηση των πληροφοριών, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στις κείμενες διατάξεις
  • τα συμφέροντα προστασίας οιουδήποτε προσώπου το οποίο έχει δώσει τις αιτούμενες πληροφορίες εθελουσίως χωρίς να του επιβάλλεται ή να είναι δυνατό να του επιβληθεί νομική υποχρέωση, εκτός εάν το συγκεκριμένο πρόσωπο έχει συναινέσει στην δημοσιοποίηση των εν λόγω πληροφοριών.
  • την προστασία του περιβάλλοντος στο οποίο αναφέρονται οι ως άνω πληροφορίες, όπως ο εντοπισμός σπάνιων ειδών.

Οι δημόσιες αρχές δεν δύνανται να απορρίπτουν αιτήσεις, ακόμη και αν συντρέχουν οι παραπάνω εξαιρέσεις, εφόσον πρόκειται για πληροφορίες σχετικά με εκπομπές στο περιβάλλον. Επιπλέον, οι προβλεπόμενοι λόγοι άρνησης πρέπει να ερμηνεύονται με περιοριστικό τρόπο, συνεκτιμώντας σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση το δημόσιο συμφέρον που εξυπηρετείται με την παροχή πληροφοριών και το συμφέρον που εξυπηρετείται με την άρνηση.

Σε κάθε περίπτωση απόρριψης του δικαιώματος πρόσβασης η Διοίκηση υποχρεούται να παρέχει ειδική αιτιολογία προς τον αιτούντα και να περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με την ένδικη αυτού προστασία (βλ. παρακάτω), διαφορετικά η απορριπτική διοικητική πράξη καθίσταται παράνομη. Η άρνηση παροχής, συνολικά ή εν μέρει, των αιτούμενων πληροφοριών κοινοποιείται στον αιτούντα εγγράφως ή ηλεκτρονικά, εντός της προθεσμίας των είκοσι (20) ημερών ή δύο (2) μηνών που αναφέρθηκαν παραπάνω (άρθρο 4 παρ. 3 – 6 ΚΥΑ 11764/653/2006).

Μέσα Έννομης Προστασίας

Σε περίπτωση που ο πολίτης αντιμετωπίζει την άρνηση του Δημοσίου να του χορηγήσει την αιτούμενη περιβαλλοντική πληροφορία, ενώ πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις του νόμου, μπορεί να προβεί στις παρακάτω ενέργειες για την απρόσκοπτη άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης :

  • Κατάθεση ενδικοφανούς προσφυγής ενώπιον της Ειδικής Επιτροπής του άρθρου 5 παρ. 3 Ν. 1943/1991 εντός τριάντα (30) ημερών από την κοινοποίηση της απάντησης της Διοίκησης ή της άπρακτης παρέλευσης των παραπάνω προθεσμιών. Η απόφαση εκδίδεται εντός σαράντα πέντε (45) ημερών από την άσκηση της προσφυγής (άρθρο 6 ΚΥΑ 11764/653/2006).
  • Κατάθεση προσφυγής στον Συνήγορο του Καταναλωτή (στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων παρατηρείται συμμόρφωση της Διοίκησης μετά από παρέμβαση του ΣτΚ).
  • Εισαγγελική Παραγγελία (άρθρο 25 παρ. 4 Ν. 1756/1988).
  • Κατάθεση προσφυγής στην ΑΠΔΠΧ σε περίπτωση που το αιτούμενο έγγραφο περιέχει προσωπικά του δεδομένα (άρθρο 12 παρ. 4 Ν. 2472/1997) ή καταγγελία στην ΑΠΔΠΧ σε περίπτωση που η δημόσια αρχή αρνείται παρανόμως να χορηγήσει έγγραφο με την αιτιολογία ότι αυτό περιέχει προσωπικά δεδομένα τρίτων.
  • Κατάθεση προσφυγής ουσίας ενώπιον του αρμόδιου Τριμελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου, εφόσον απορριφθεί η ενδικοφανής προσφυγή.

Ειδικότερα για την εισαγγελική παραγγελία το άρθρο 25 παρ. 4 του Ν. 1756/1988 προβλέπει ότι “(ο) εισαγγελέας πρωτοδικών : (α) …. (β) δικαιούται να παραγγέλλει στις υπηρεσίες του δημοσίου, των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των οργανισμών κοινής ωφέλειας και όλων γενικά των επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα, να παραδώσουν έγγραφα ή να χορηγήσουν αντίγραφά τους, όταν το ζητήσουν νομικά ή φυσικά πρόσωπα που έχουν δικαίωμα ή έννομο συμφέρον, εκτός αν πρόκειται για έγγραφα από αυτά που αναφέρονται στο άρθρο 261 του ΚΠΔ”. Σύμφωνα με την ΑΠΔΠΧ η εισαγγελική παραγγελία είναι δεσμευτική για τη Διοίκηση μόνο στο πλαίσιο ποινικής δίωξης, ενώ κατά τα λοιπά, δεν δεσμεύει τη Διοίκηση παρά μόνο ως προς τη διερεύνηση του αιτήματος και την έκδοση σαφούς και αιτιολογημένης απάντησης (απόφαση 3/2009 ΑΠΔΠΧ).

Νομική Συμβουλή : Έχετε το δικαίωμα να αιτηθείτε από το Δημόσιο ή αρμόδια ΝΠΙΔ με και, εντός είκοσι (20) ημερών, να λάβετε οποιαδήποτε περιβαλλοντική πληροφορία βρίσκεται στην κατοχή αυτών. Σε περίπτωση κωλυσιεργίας καταθέστε ενδικοφανή προσφυγή και, σε περίπτωση άρνησης, αιτηθείτε εισαγγελική παραγγελία, καταθέστε προσφυγή στον ΣτΚ και, εφόσον υφίσταται ζήτημα προσωπικών δεδομένων, και στην ΑΠΔΠΧ.

Υπόδειγμα : Γραπτή αίτηση για την πρόσβαση σε πληροφορίες περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος υπό την κατοχή Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου.

Σύνδεσμοι
Σύνταγμα 1975/1986/2001.
Ν. 2690/1999 “Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας” (ΚΔΔ).
Σχετική ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Σχετική ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ.
Σχετική ιστοσελίδα της ΑΠΔΠΧ.