Πάροχοι Πρόσβασης στο Διαδίκτυο & Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας : Σχόλιο στην Απόφαση 4658/2012 του ΜΠΑ

Με πρόσφατη απόφαση ασφαλιστικών μέτρων (υπ’ αρ. 4658/2012) το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών διέταξε όλους τους εγχώριους παρόχους πρόσβασης στο διαδίκτυο να διακόψουν προσωρινά την πρόσβαση των συνδρομητών τους στις διευθύνσεις ιντερνετικού πρωτοκόλλου (IP) που αντιστοιχούν στους ιστοτόπους www.ellinadiko.com και www.music-bazaar.com. Το Δικαστήριο διέταξε το παραπάνω ασφαλιστικό μέτρο κατόπιν σχετικής αίτησης των περισσότερων οργανισμών συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (ΟΣΔ) της χώρας, καθώς πιθανολόγησε ότι μέσω των συγκεκριμένων ιστοτόπων τελούνται μαζικά πράξεις παραβίασης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η απόφαση αυτή είναι πρωτόγνωρη για τα εγχώρια δεδομένα και σημειώνει μία μεταστροφή στην πρακτική εφαρμογή του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στο Ελληνικό διαδίκτυο. Ευθυγραμμίζεται δε με την εμφανή πλέον παγκοσμίως τάση ανάληψης θετικού ρόλου από τους παρόχους υπηρεσιών πρόσβασης στο διαδίκτυο για τον έλεγχο του διαδικτυακού περιεχομένου με σκοπό την επιβολή γενικότερα του δικαίου και ειδικότερα του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στους χρήστες του διαδικτύου.

Το Ιστορικό της Υπόθεσης
Σύμφωνα με το κείμενο της δικαστικής απόφασης οι δύο επίδικοι ιστότοποι είχαν τη μορφή φόρουμ συζήτησης, τα εγγεγραμμένα μέλη των οποίων δημοσίευαν υπερσυνδέσμους (hyperlinks), που κατεύθυναν προς αντίγραφα προστατευόμενων έργων αποθηκευμένα σε διακομιστές τρίτων ιστοτόπων (λ.χ. www.rapidshare.com, www.megaupload.com).

Στην σχετική αίτησή τους οι ΟΣΔ δήλωσαν πως εκπροσωπούν καλλιτέχνες, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ή τα συγγενικά δικαιώματα των οποίων προσβάλλονταν από τις παραπάνω πράξεις. Στα πλαίσια αυτά ζήτησαν από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών να υποχρεώσει προσωρινά τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα, έτσι ώστε πρώτον να καταστεί αδύνατη στους συνδρομητές τους η πρόσβαση στους επίδικους ιστοτόπους ή να καταστεί αδύνατη η καταφόρτωση προστατευμένων έργων στους υπολογιστές των συνδρομητών τους, και, δεύτερον, να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα, έτσι ώστε τέτοιες προσβολές να μην συμβούν στο μέλλον.

Το Περιεχόμενο της Δικαστικής Απόφασης
Το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών έκρινε ότι η χωρίς άδεια ψηφιοποίηση, η επιγραμμική φόρτωση (uploading) και καταφόρτωση (downloading) προστατευόμενων πνευματικών έργων από τους εγγεγραμμένους χρήστες των επίδικων ιστοτόπων παραβιάζει το περιουσιακό δικαίωμα των κατόχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Έκρινε περαιτέρω ότι η πρόσβαση στους επίδικους ιστοτόπους διευκολύνει τις παραπάνω παράνομες πράξεις, αφού οποιοδήποτε εγγεγραμμένο μέλος δύναται να ενεργοποιεί υπερσυνδέσμους και να ανακατευθύνεται στους διακομιστές τρίτων ιστοτόπων, όπου βρίσκονται αποθηκευμένα τα πνευματικά έργα της επιλογής του (βλ. φύλλα 34 – 36 της Απόφασης). Στα πλαίσια αυτά το δικαστήριο αποδέχθηκε πως τα δικαιώματα των δημιουργών, όπως αυτοί εκπροσωπούνται από τους ΟΣΔ της χώρας, χρήζουν προσωρινής δικαστικής προστασίας και επέβαλε στους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους την διακοπή πρόσβασης στις διευθύνσεις ιντερνετικού πρωτοκόλλου (IP) των επίδικων ιστοτόπων.

Οι Πράξεις Παραβίασης του Περιουσιακού Δικαιώματος
Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει ως σκοπό την ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής δημιουργίας και της επιστημονικής προόδου. Στα πλαίσια αυτά παρέχει οικονομικά κίνητρα στους πνευματικούς δημιουργούς ως αντάλλαγμα για την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο, απονέμοντας σε αυτούς αποκλειστικά δικαιώματα περιορισμένης έκτασης και χρόνου στη γνώση και τον πολιτισμό. Έτσι, κάθε πνευματικός δημιουργός διατηρεί, μεταξύ άλλων, την εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει (α) την εγγραφή και την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή των έργων του με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει, (β) τη δημόσια εκτέλεση των έργων του, (γ) τη μετάδοση ή αναμετάδοση των έργων του στο κοινό με τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, με ηλεκτρομαγνητικά κύματα ή με καλώδια ή με άλλους υλικούς αγωγούς ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, παραλλήλως προς την επιφάνεια της γης ή μέσω δορυφόρων, και (δ) την παρουσίαση στο κοινό των έργων του, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, καθώς και να καθιστά προσιτά τα έργα του στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση στα έργα αυτά, όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος (άρθρο 3 παρ. 1 παρ. α, στ, ζ και η Ν. 2121/1993).

Εντούτοις, η εξουσία αυτή δεν είναι απόλυτη αλλά υπόκειται σε περιορισμούς υπέρ του κοινωνικού συμφέροντος και των νομίμων δικαιωμάτων τρίτων προσώπων. Έτσι, με σκοπό τον σεβασμό της ιδιωτικής σφαίρας κάθε διαδικτυακού χρήστη η ισχύουσα νομοθεσία καθιερώνει σημαντικούς περιορισμούς στο περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού, οι οποίοι έχουν πλήρη ισχύ και στην κοινωνία της πληροφορίας. Συγκεκριμένα, οι ισχύοντες κανόνες δικαίου επιτρέπουν, μεταξύ άλλων, την αναπαραγωγή από τον διαδικτυακό χρήστη ενός νομίμως δημοσιευμένου έργου χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, εφόσον η αναπαραγωγή αυτή γίνεται για ιδιωτική του χρήση (18 παρ. 1 Ν. 2121/1993). Σημειώνεται όμως ότι η ελευθερία του διαδικτυακού χρήστη για αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση δεν ισχύει όταν με την αναπαραγωγή εμποδίζεται η κανονική εκμετάλλευση του έργου ή βλάπτονται τα νόμιμα συμφέροντα των δημιουργών (18 παρ. 2 Ν. 2121/1993). Περαιτέρω, ως δημόσια – σε αντιδιαστολή με την ιδιωτική – ορίζεται κάθε χρήση ή εκτέλεση ή παρουσίαση του έργου, που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο προσώπων ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτού του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους (3 παρ. 2 Ν. 2121/1993).

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι, ενώ η ψηφιοποίηση προστατευόμενων πνευματικών έργων για ιδιωτικούς σκοπούς (πχ. η ψηφιοποίηση τραγουδιού από πικάπ) θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποτελεί τεχνική επεξεργασία, που υπό προϋποθέσεις επιτρέπεται στα πλαίσια της ελευθερίας αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση, η χωρίς άδεια επιγραμμική φόρτωση (uploading) και καταφόρτωση (downloading) αποτελούν πράξεις, που σύμφωνα με την θεωρία και τη νομολογία δεν εμπίπτουν στην ελευθερία του διαδικτυακού χρήστη για αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση. Κατά συνέπεια, ορθώς το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών έκρινε ότι η χωρίς άδεια επιγραμμική φόρτωση (uploading) και καταφόρτωση (downloading) από διαδικτυακούς χρήστες αποτελούν πράξεις που παραβιάζουν την εξουσία ψηφιακής διάχυσης του πνευματικού δημιουργού.
Προβληματική όμως είναι η δικαστική απόφαση ως προς το σκέλος αυτής με το οποίο καθιστά υπεύθυνους για τέτοιες πράξεις τους διαχειριστές των επίδικων ιστοσελίδων. Όπως αναφέρθηκε, η φόρτωση και καταφόρτωση των προστατευόμενων έργων δεν λάμβανε χώρα στους διακομιστές των επίδικων ιστοτόπων αλλά σε ιστοτόπους τρίτων (πχ. rapidshare, megaupload). Η μόνη συσχέτιση των επίδικων ιστοτόπων με τις παράνομες αυτές πράξεις ήταν το γεγονός ότι φιλοξενούσαν παραγόμενο από τους χρήστες τους περιεχόμενο με υπερσυνδέσμους, που ανακατεύθυναν σε φορτωμένα σε διακομιστές τρίτων πνευματικά έργα.

Ως υπερσύνδεσμος (hyperlink) μπορεί να οριστεί κάθε τεχνική ανακατεύθυνσης σε ψηφιακά δεδομένα μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, που καθίσταται δυνατή με κατάλληλες εντολές προγραμματισμού. Οι υπερσύνδεσμοι αποτελούν την τεχνολογική βάση πάνω στην οποία ο παγκόσμιος ιστός (world wide web) επινοήθηκε και σχεδιάστηκε από τον Tim Berners Lee και λειτουργεί μέχρι σήμερα με εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η δημιουργία υπερσυνδέσμου αποτελεί την πεμπτουσία του θεμελιώδους δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση στο περιβάλλον του παγκοσμίου ιστού.

Από τη σκοπιά του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας ενδιαφέρουσα είναι η τεχνική λειτουργία του υπερσυνδέσμου. Συγκεκριμένα, η χρήση υπερσυνδέσμων για την χωρίς άδεια πρόσβαση σε προστατευόμενο πνευματικό έργο δεν εμπλέκει κανενός είδους ενδιάμεση αναπαραγωγή αυτού αλλά ανακατευθύνει τον χρήστη απευθείας στον διακομιστή όπου αυτό είναι αποθηκευμένο. Για τον λόγο αυτό έχει νομολογηθεί από ανώτατα δικαστήρια πολλών κρατών ότι η κατάρτιση υπερσυνδέσμου δεν συνιστά από μόνη της πράξη που παραβιάζει οποιαδήποτε από τις εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος των δημιουργών (βλ. νομολογία σε Γερμανία, Holtzbrinck v. Paperboy, Σκωτία, Shetland Times Ltd. v. Wills, ΗΠΑ, Ticketmaster v. Microsoft, Kelly v. Arriba Soft, Perfect 10 v. Amazon, Καναδάς, Crookes v. Newton). Προσφάτως, εγχώριοι ΟΣΔ κατέθεσαν μηνύσεις κατά διαδικτυακών χρηστών, επειδή οι τελευταίοι προέβαιναν σε κατάρτιση υπερσυνδέσμων προς προστατευόμενα πνευματικά έργα και η εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων εκκρεμεί.

Επομένως, με την σχολιαζόμενη απόφασή του το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών έσφαλε εξισώνοντας τις παράνομες πράξεις της χωρίς άδεια φόρτωσης και καταφόρτωσης προστατευόμενων πνευματικών έργων με την πράξη κατάρτισης υπερσυνδέσμων προς διακομιστές, στους οποίους αυτά βρίσκονται αποθηκευμένα. Ακόμη όμως και αν γινόταν δεκτή μία τέτοια άποψη, κάτι τέτοιο δεν θα συνεπαγόταν αυτομάτως ότι οι διαχειριστές των επίδικων ιστοτόπων φέρουν ευθύνη για τους υπερσυνδέσμους, που καταρτίζουν οι χρήστες τους. Και αυτό γιατί οι διαχειριστές ιστοτόπων αποτελούν κατ’ αναλογία μεσάζοντες παροχής υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, που υπό προϋποθέσεις απαλλάσσονται από κάθε ευθύνη για παράνομες πράξεις χρηστών των ιστοσελίδων τους (βλ. άρθρα 12 – 15 της Οδηγίας 2000/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο, όπως μεταγράφηκαν με τα άρθρα 11 – 14 του π.δ. 131/2003 υπό τον γενικό τίτλο “Ευθύνη των Μεσαζόντων Παροχής Υπηρεσιών”). Έπρεπε λοιπόν το Δικαστήριο να ελέγξει αν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις αυτές άρσης της ευθύνης των διαχειριστών, πριν λάβει απόφαση περί διακοπής πρόσβασης στους ιστοτόπους τους.

Τα Προσωρινά Μέτρα Προστασίας του Περιουσιακού Δικαιώματος
Η ισχύουσα νομοθεσία δίνει το δικαίωμα στους δικαιούχους πνευματικών δικαιωμάτων να ζητήσουν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά των διαμεσολαβητών, οι υπηρεσίες των οποίων χρησιμοποιούνται από τρίτο για την προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού ή συγγενικού δικαιώματος (άρθρο 64α Ν. 2121/1993, 8 παρ. 3 Οδηγίας 2001/29/ΕΚ). Σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΕ οι πάροχοι πρόσβασης στο διαδίκτυο πρέπει να θεωρηθούν ως τέτοιοι μεσολαβητές (ΔΕΕ, υπόθεση Tele2, σκέψεις 42 – 46). Στα πλαίσια αυτά η σχολιαζόμενη απόφαση εκδόθηκε με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, αφού πιθανολογήθηκε η ύπαρξη σοβαρών παραβάσεων του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας και κρίθηκε ότι τα προσβαλλόμενα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας έπρεπε να προστατευθούν μέχρι την εκδίκαση της σχετικής κύριας αγωγής.

Ως προς το είδος των ασφαλιστικών μέτρων, θα πρέπει να προσμετρηθεί στα θετικά της απόφασης το γεγονός ότι με αυτή το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών ευθυγραμμίστηκε με τη σχετική νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρίνοντας ρητά ότι αντίκεινται στο Σύνταγμα και στο Κοινοτικό δίκαιο :

α) η επιβολή υποχρέωσης στους παρόχους πρόσβασης στο διαδίκτυο για την εφαρμογή προληπτικών τεχνολογικών φίλτρων στη διακινούμενη μέσω των δικτύων τους πληροφορία.
β) η διακοπή ή παρεμπόδιση συγκεκριμένων τεχνολογιών, όπως τεχνολογιών ομότιμης ανταλλαγής αρχείων – p2p (βλ. και αρχή τεχνολογικής ουδετερότητας, άρθρο 3 παρ. 1γ Ν. 4070/2012).
γ) η διακοπή πρόσβασης σε ολόκληρους ιστοτόπους, όταν παραβάσεις διεξάγονται μόνο σε ορισμένες ιστοσελίδες αυτών (βλ. αρχή αναλογικότητας).

Τα παραπάνω πορίσματα της απόφασης θα πρέπει επίσης να θεωρείται ότι έχουν πλέον βάση και στο άρθρο 3 παρ. 2 ζα και ζβ του Ν. 4070/2012, που τέθηκε πρόσφατα σε ισχύ. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό κατά τη ρύθμιση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών οι αρμόδιες κρατικές αρχές υποχρεούνται να εφαρμόζουν αντικειμενικές, διαφανείς, αμερόληπτες και αναλογικές αρχές ρύθμισης. Τα δε λαμβανόμενα ρυθμιστικά μέτρα πρέπει να πληρούν μεταξύ άλλων τις εξής προϋποθέσεις :

ζα) εφόσον περιορίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα ή ελευθερίες, πρέπει επιβάλλονται μόνον εφόσον είναι κατάλληλα, αναλογικά και απαραίτητα στο πλαίσιο της δημοκρατικής κοινωνίας και η εφαρμογή τους υπόκειται σε επαρκείς διαδικαστικές διασφαλίσεις σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, καθώς και τις γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένης και της αποτελεσματικής νομικής προστασίας και των διαδικαστικών εγγυήσεων,

ζβ) λαμβάνονται με σεβασμό προς την αρχή του “τεκμηρίου αθωότητας” και του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή και εφόσον εξασφαλίζεται δίκαιη και αμερόληπτη προκαταρκτική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει το δικαίωμα ακροάσεως του ενδιαφερομένου ή των ενδιαφερομένων εφόσον συντρέχουν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις και διαδικασίες σε αποδεδειγμένα επείγουσες περιπτώσεις, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών. Σε κάθε περίπτωση, διασφαλίζεται το δικαίωμα των θιγόμενων σε αποτελεσματικό και έγκαιρο δικαστικό έλεγχο των ανωτέρω.

Οι παραπάνω διατάξεις θέτουν μάλιστα πλέον εν αμφιβόλω και τη νομιμότητα του άρθρου 51 παρ. 5 του Ν. 4002/2011 περί παιγνίων, με βάση το οποίο οι τηλεπικοινωνιακοί πάροχοι της χώρας υποχρεώνονται με απειλή προστίμων να διακόπτουν την πρόσβαση των συνδρομητών τους σε “μαύρη λίστα” παράνομων ιστοτόπων τυχερών παιγνίων.

Περισσότερα
Η υπ’ αρ. 4658/2012 απόφαση ασφαλιστικών μέτρων του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών.
Ν. 2121/1993 “Πνευματική Ιδιοκτησία, Συγγενικά Δικαιώματα και Πολιτιστικά Θέματα” (ΦΕΚ 25/Α’/1993).
ΔΕΕ, Promusicae v. Telefónica, C-275/06, 29 Ιανουαρίου 2008.
ΔΕΕ, LSG-Gesellschaft v. Tele2, C-557/07, 19 Φεβρουαρίου 2009.
ΔΕΕ, Scarlet v. SABAM, C-70/10, 24 Νοεμβρίου 2011.
ΔΕΕ, SABAM v. Netlog NV, C-360/10, 16 Φεβρουαρίου 2012.