Η Εύλογη Αμοιβή των Δικαιούχων Πνευματικής Ιδιοκτησίας για την Ιδιωτική Αναπαραγωγή των Έργων τους

Το δίκαιο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας παρέχει το αποκλειστικό περιουσιακό δικαίωμα στους δημιουργούς, μεταξύ άλλων, να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή των έργων τους με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει (άρθρο 1 § 1α του Ν. 2121/1993).

Το περιουσιακό δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι απόλυτο αλλά υπόκειται σε περιορισμούς, που προβλέπονται στα άρθρα 18 – 28Γ του Ν. 2121/1993 για λόγους κοινωνικού συμφέροντος. Ο πιο βασικός περιορισμός του περιουσιακού δικαιώματος είναι ο περιορισμός αναφορικά με την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, με βάση τον οποίο επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, η αναπαραγωγή ενός έργου, που έχει νομίμως δημοσιευθεί εφόσον η αναπαραγωγή γίνεται για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει (άρθρο 5 § 2β της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, άρθρο 18 § 1Ν. 2121/1993).

Εντούτοις, ο νόμος αναγνωρίζει ότι, για να συνεχίσουν τη δημιουργική και καλλιτεχνική τους εργασία, οι δημιουργοί ή οι ερμηνευτές και εκτελεστές καλλιτέχνες πρέπει να λαμβάνουν εύλογη αμοιβή για τη χρήση των έργων τους, όπως και οι παραγωγοί για να μπορούν να χρηματοδοτούν αυτές τις δημιουργίες (σκέψεις 10 και 38 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ). Ως αντάλλαγμα λοιπόν για την αναγνώριση στους χρήστες της ελευθερίας ιδιωτικής αναπαραγωγής προστατευόμενων πνευματικών έργων ο νόμος παρέχει και στους δικαιούχους το δικαίωμα να λαμβάνουν δίκαιη και επαρκή αποζημίωση για τη χρήση των προστατευόμενων έργων τους (άρθρο 5 § 2β της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ).

Νομικό Πλαίσιο
Όταν κάποιο κράτος – μέλος αποφασίζει να εισαγάγει στο εσωτερικό του δίκαιο τον περιορισμό από το δικαίωμα αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση, οφείλει να προβλέψει την καταβολή δίκαιης αποζημιώσεως υπέρ των δικαιούχων του αποκλειστικού δικαιώματος αναπαραγωγής (άρθρο 5 § 2β της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, ΔικΕΕ αποφάσεις Padawan, C‑467/08, EU:C:2010:620, σκέψη 30,  Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, C-463/12, σκέψη 19, και Amazon.com International Sales κ.λπ., C‑521/11, EU:C:2013:515, σκέψη 19).

Στο μέτρο που οι διατάξεις της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ δεν προσδιορίζουν συγκεκριμένα τα διάφορα στοιχεία του συστήματος της δίκαιης αποζημιώσεως, τα κράτη μέλη έχουν ευρύ περιθώριο εκτιμήσεως κατά την οριοθέτηση των στοιχείων αυτών. Ειδικότερα, στα κράτη μέλη εναπόκειται να καθορίζουν ποιος είναι υπόχρεος να καταβάλει τη δίκαιη αποζημίωση, καθώς και τη μορφή, τη διαδικασία καταβολής και το ενδεχόμενο ύψος της εν λόγω αποζημιώσεως (βλ., υπό την έννοια αυτή, ΔικΕΕ, αποφάσεις Stichting de Thuiskopie, C‑462/09, EU:C:2011:397, σκέψη 23, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, C-463/12, σκέψη 20, και Amazon.com International Sales κ.λπ., EU:C:2013:515, σκέψη 20). Πάντως, η δίκαιη αποζημίωση, και, επομένως, και το σύστημα στο οποίο αυτή βασίζεται καθώς και το ύψος της, πρέπει να συνδέονται με τη ζημία που προκαλείται στους δικαιούχους λόγω της δημιουργίας ιδιωτικών αντιγράφων (βλ., ΔικΕΕ, αποφάσεις Padawan, EU:C:2010:620, σκέψεις 40 και 42, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, C-463/12, σκέψη 21).

Στην Ελλάδα το δικαίωμα σε εύλογη αμοιβή των δικαιούχων πνευματικής ιδιοκτησίας για την ιδιωτική αναπαραγωγή των έργων τους προβλέπεται στο άρθρο 18 του Ν. 2121/1993 για την «πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα», όπως ισχύει σήμερα ύστερα από αλλεπάλληλες τροποποιήσεις, που ενσωματώνει στην Ελληνική έννομη τάξη το αντίστοιχου περιεχομένου άρθρο 5 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ με τίτλο «Δικαιώματα δημιουργών και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας».

Σημειώνεται ότι το δικαίωμα του κοινού σε ελεύθερη αναπαραγωγή πνευματικών έργων για ιδιωτική χρήση περιλαμβάνεται μεταξύ των δυνητικών περιορισμών που προβλέπονται στην Οδηγία 2001/29/ΕΚ και η θέσπισή του εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους – μέλους, υπό τον όρο όμως ότι οι δικαιούχοι αυτών λαμβάνουν εύλογη αμοιβή (άρθρο 5 § 2 α – β Οδηγίας, σκέψη 30 της Απόφασης του ΔΕΕ της 21.10.2010, υπόθεση C-467/08, Sociedad General de Autores y Editores (SGAE) v. Padawan SL).

Σκοπός θέσπισης της εύλογης αμοιβής είναι η παροχή επανόρθωσης στους δημιουργούς για την ιδιωτική αντιγραφή των προστατευόμενων έργων τους που έγινε χωρίς την άδειά τους, οπότε αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως η αντιστάθμιση της ζημίας που προκαλείται στους δημιουργούς από τις πράξεις αναπαραγωγής που έγιναν χωρίς την άδειά τους (βλ., ΔικΕΕ, απόφαση της 21ης Οκτωβρίου 2010, C-467/08, Padawan, Συλλογή 2010, σ. I-10055, σκέψεις 39 και 40).

Το Δικαίωμα σε Εύλογη Αμοιβή
Η εύλογη αμοιβή αποτελεί αποζημιωτικό αντιστάθμισμα του δικαιώματος του κοινού σε ελεύθερη αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση (άρθρο 18 § 3 Ν. 2121/1993). Κατά τον καθορισμό της μορφής, των λεπτομερειών καταβολής και του ενδεχόμενου ύψους της εύλογης αμοιβής, λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες κάθε περίπτωσης. Για την αξιολόγηση των στοιχείων αυτών, πολύτιμο κριτήριο αποτελεί η πιθανή ζημία των δικαιούχων από την ιδιωτική τους αναπαραγωγή. Έτσι, όταν στους δικαιούχους έχει ήδη καταβληθεί αμοιβή σε κάποια άλλη μορφή, λ.χ. ως τμήμα των τελών εκδόσεως αδείας, πιθανόν να μην οφείλεται ειδική ή χωριστή πληρωμή για τον καθορισμό του ύψους της δίκαιης αποζημίωσης. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις όπου η ζημία του δικαιούχου είναι ασήμαντη, πιθανόν να μην προκύπτει υποχρέωση πληρωμής (σκέψη 35 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ).

Η καταβολή εύλογης αμοιβής οφείλεται μόνο εφόσον αφορά χρήση προστατευόμενων πνευματικών έργων για ιδιωτική αναπαραγωγή (άρθρο 5 § 2 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ). Ως ιδιωτική ορίζεται η χρήση ενός πνευματικού έργου, που γίνεται αποκλειστικά από τον ίδιο τον χρήστη – φυσικό πρόσωπο στην σφαίρα της οικειότητάς του και δεν αφορά άμεσους ή έμμεσους εμπορικούς σκοπούς (άρθρο 5 § 2β της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ). Η ιδιωτική χρήση τεκμαίρεται και, συνεπώς, αρκεί για να δικαιολογήσει την επιβολή εύλογης αμοιβής, εφόσον (i) ο επίδικος εξοπλισμός έχει τη δυνατότητα να παράγει αντίγραφα και (ii) πωλείται σε ιδιώτες – χρήστες (ΔικΕΕ, αποφάσεις Padawan, EU:C:2010:620, σκέψη 56, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, C-463/12, σκέψεις 24 – 25).

Ιδιωτική δεν θεωρείται η χρήση στο πλαίσιο μιας επιχείρησης ή μιας υπηρεσίας ή ενός οργανισμού, οπότε και μία τέτοια χρήση εξακολουθεί να υπόκειται σε προηγούμενη άδεια του δημιουργού (βλ. σχετικά Μαρίνο, Πνευματική Ιδιοκτησία, αρ. 440 επ.). Επομένως, δεν οφείλεται εύλογη αμοιβή επί παραγόμενων ή πωλούμενων τεχνικών μέσων,εφόσον αυτά δεν διατίθενται σε τρίτους για σκοπούς σχετικούς με την ιδιωτική αναπαραγωγή. Σκοποί σχετικοί με την ιδιωτική αναπαραγωγή δεν δύναται να θεωρούνται η επαγγελματική και επιχειρηματική δραστηριότητα (βλ. ΔΕΕ, Υπόθεση της 21ης Οκτωβρίου 2010, C – 467/08, Padawan SL κατά Sociedad General de Autores y Editores de Espana (SGAE), σκέψεις 41 επ., 51 επ., Υπόθεση της 16ης Ιουνίου 2011, C – 462/09, Stichting de Thuiskopie κατά Opus Supplies Deutschland GmbH, Mijndert van der Lee, Nananja van der Lee, ΜΠρΑθ 4292/2013).  Συνεπώς, έχει κριθεί από το ΔικΕΕ ότι εύλογη αμοιβή δεν πρέπει να επιβάλλεται στην πώληση εξοπλισμού, συσκευών και υλικών φορέων αναπαραγωγής σε μη φυσικά πρόσωπα, για σκοπούς προδήλως ξένους προς την ιδιωτική αντιγραφή (ΔικΕΕ, αποφάσεις Padawan, EU:C:2010:620, σκέψη 52, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, C-463/12, σκέψη 47 και Amazon.com International Sales κ.λπ., EU:C:2013:515, σκέψη 28). Επιπλέον, για να είναι συμβατό με το Ενωσιακό δίκαιο ως προς αυτό το ζήτημα, το  σύστημα επιβολής εύλογης αμοιβής ενός κράτους – μέλους πρέπει να προβλέπει το δικαίωμα των οφειλετών να ζητήσουν την επιστροφή της εύλογης αμοιβής σε περίπτωση που αποδεικνύουν ότι αυτή δεν αφορούσε συσκευές ιδιωτικής αλλά επαγγελματικής χρήσης (ΔικΕΕ, απόφαση Amazon.com International Sales κ.λπ., EU:C:2013:515, σκέψη 31, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, C-463/12, σκέψη 45).

Σύμφωνα με την απόφαση Padawan του ΔικΕΕ: α) υφίσταται αμάχητο τεκμήριο υπέρ των δικαιούχων ότι, τεχνικά μέσα/συσκευές που διατίθενται σε ιδιώτες χρησιμοποιούνται προς αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, β) υφίσταται μαχητό τεκμήριο υπέρ των δικαιούχων ότι τεχνικά μέσα/συσκευές που διατίθενται σε επιχειρήσεις/επαγγελματίες επίσης χρησιμοποιούνται άμεσα ή κατόπιν περαιτέρω διάθεσής τους σε μεταγενέστερο χρόνο από τους επιχειρηματίες αυτούς σε ιδιώτες προς αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση και επομένως υπόκεινται στην υποχρέωση εύλογης αμοιβής. Το τεκμήριο, ωστόσο, αυτό μπορεί να ανατραπεί μόνον εφόσον ο υπόχρεος (εισαγωγέας ή κατασκευαστής τεχνικών μέσων/συσκευών) αποδείξει ότι τα συγκεκριμένα τεχνικά μέσα/συσκευές που διατίθενται σε επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται προδήλως για άλλους σκοπούς από την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση (Γερμανικό Ακυρωτικό Δικαστήριο IZR 43/11, ΑΠ 2097/2013).

Κατά την θέσπιση του δικαιώματος εύλογης αμοιβής θα πρέπει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη οι τεχνολογικές και οικονομικές εξελίξεις, ειδικότερα η ύπαρξη αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων προστασίας (σκέψη 39 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ). Με τον όρο τεχνολογικά μέτρα νοείται κάθε τεχνολογία, μηχανισμός ή συστατικό στοιχείο που, με τον συνήθη τρόπο λειτουργίας του, αποσκοπεί στο να εμποδίσει ή να περιορίσει πράξεις, σε σχέση με έργα ή άλλα προστατευόμενα αντικείμενα, μη επιτραπείσες από τον δικαιούχο οποιουδήποτε δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικού δικαιώματος, όπως ορίζεται από το νόμο […]. Τα τεχνολογικά μέτρα θεωρούνται αποτελεσματικά όταν η χρήση του προστατευόμενου έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου ελέγχεται από τους δικαιούχους μέσω της εφαρμογής διαδικασίας ελέγχου της πρόσβασης ή προστασίας, όπως κρυπτογράφησης, διατάραξης της μετάδοσης ή άλλης μετατροπής του έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου, ή προστατευτικού μηχανισμού ελέγχου της αντιγραφής, ο οποίος επιτυγχάνει τον στόχο της προστασίας (άρθρο 6 § 3 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ).

Δικαιούχοι και Υπόχρεοι Εύλογης Αμοιβής
Ως δικαιούχοι της εύλογης αμοιβής ορίζονται (άρθρο 2 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ) :

  • Οι δημιουργοί, όσον αφορά τα έργα τους.
  • Οι καλλιτέχνες ερμηνευτές ή εκτελεστές, όσον αφορά την εγγραφή σε υλικό φορέα των ερμηνειών ή εκτελέσεών τους.
  • Οι παραγωγοί φωνογραφημάτων, όσον αφορά τα φωνογραφήματά τους.
  • Οι παραγωγοί της πρώτης υλικής ενσωμάτωσης ταινιών σε φορέα, όσον αφορά το πρωτότυπο και τα αντίγραφα των ταινιών τους.
  • Οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί, όσον αφορά την υλική ενσωμάτωση των εκπομπών τους, που μεταδίδονται ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, συμπεριλαμβανομένης της καλωδιακής ή δορυφορικής μετάδοσης.

Δικαιούχοι απαίτησης και είσπραξης της εύλογης αμοιβής είναι οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης που λειτουργούν με έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού και εκπροσωπούν εν όλω ή εν μέρει τις παραπάνω κατηγορίες δικαιούχων. Όταν στην ίδια κατηγορία ή υποκατηγορία δικαιούχων υπάρχουν περισσότεροι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης και η συμφωνία για τη μεταξύ τους κατανομή του ποσοστού της εύλογης αμοιβής δεν έχει επιτευχθεί μέχρι την 1η Απριλίου εκάστου έτους, η κατανομή των ποσοστών της εύλογης αυτής αμοιβής στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης της κάθε κατηγορίας ή υποκατηγορίας δικαιούχων, ο τρόπος είσπραξης και καταβολής, καθώς και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια καθορίζεται με απόφαση του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Ο.Π.I.). Η απόφαση του Ο.Π.I. διαμορφώνεται σύμφωνα με τις απόψεις των ενδιαφερόμενων οργανισμών συλλογικής διαχείρισης την καλή πίστη, τα συναλλακτικά ήθη και τις ακολουθούμενες πρακτικές σε διεθνές και κοινοτικό επίπεδο. Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης που δεν συμφωνούν με την απόφαση του Ο.Π.I., μπορούν να ζητήσουν από το Μονομελές Πρωτοδικείο δικάζον κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων να καθορίσει άλλη κατανομή, οι οφειλέτες όμως υποχρεούνται να καταβάλουν στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης την εύλογη αμοιβή με βάση την απόφαση του Ο.Π.I.. Η καταβολή αυτή συνεπάγεται την εξόφληση και ελευθέρωσή τους (άρθρο 18 § 11 Ν. 2121/1993).

Υπόχρεοι καταβολής της εύλογης αμοιβής είναι οι εισαγωγείς, εντός ή εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ή οι παραγωγοί των παραπάνω προϊόντων, εφόσον τα πρόσωπα αυτά έχουν τη δυνατότητα να μετακυλίουν την πραγματική επιβάρυνση από την καταβολή της εύλογης αμοιβής στους ιδιώτες χρήστες.

Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης επιλέγουν τον οφειλέτη μεταξύ εκείνων που έχουν διαζευκτικά την υποχρέωση καταβολής και αποκρούονται αν κάποια άλλη κατηγορία οφειλετών έχει ήδη καταβάλει την αμοιβή (Κουμάντος, ό.π. σελ. 243-244, Kαλλινίκου, ό.π. σελ. 185, Μαρίνος, ό.π. σελ. 188).

Τεχνικά Μέσα που Υπόκεινται στην Εύλογη Αμοιβή
Σε εύλογη αμοιβή υπόκεινται κάθε είδους τεχνικά μέσα, τα οποία είναι πρόσφορα σε χρήση για ιδιωτική αναπαραγωγή (άρθρο 18 § 3 Ν. 2121/1993). Τεχνικά μέσα, που ενδεικτικά υπόκεινται ρητώς σε εύλογη αμοιβή, είναι οι εξής:

  • Συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, μαγνητικές ταινίες ή άλλοι υλικοί φορείς πρόσφοροι για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι υλικοί φορείς ψηφιακής αντιγραφής ιδίως CDRW, CDR, DVD και άλλα αποθηκευτικά μέσα χωρητικότητας κάτω του ενός (1) TByte ή ίσο και άνω του ενός (1) TByte,
  • ηλεκτρονικοί υπολογιστές στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι δικτυωμένες φορητές συσκευές (tablets) και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones) με μέγεθος εσωτερικής μνήμης τυχαίας προσπέλασης (RAM) άνω των 4 GB,
  • συσκευές ή εξαρτήματα ανεξάρτητα εάν λειτουργούν σε συνάρτηση ή μη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χρησιμοποιούνται για την ψηφιακή αντιγραφή, μετεγγραφή ή με άλλο τρόπο αναπαραγωγή, φωτοτυπικές συ σκευές και χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες,
  • Φωτοτυπικές συσκευές καθώς και χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες.
  • Σαρωτές, εκτυπωτές καθώς και κάθε πολυμηχάνημα το οποίο έχει τη δυνατότητα φωτοαντιγραφικής αναπαραγωγής.

Τεχνικά Μέσα που δεν Υπόκεινται στην Εύλογη Αμοιβή
Από την επιβολή εύλογης αμοιβής δύνανται κατά τη διακριτική ευχέρεια κράτους – μέλους (άρθρο 5 § 2 α – β Οδηγίας) να εξαιρούνται τεχνικά μέσα, τα οποία πέραν των παρεπόμενων δυνατοτήτων αναπαραγωγής πνευματικών έργων δύνανται να έχουν κύριες χρήσεις, που εξυπηρετούν την άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του κοινού, εφόσον προηγείται ισορροπημένη και αναλογική στάθμιση των σχετικών συγκρουόμενων δικαιωμάτων και έννομων συμφερόντων των διαφόρων κατηγοριών δικαιούχων (σκέψη 31 της Οδηγίας) και, συγκεκριμένα :

  1. Του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας των δικαιούχων, που εμπίπτει στην κατηγορία των κατοχυρωμένων και με αυξημένης τυπικής ισχύος κανόνες δικαιωμάτων ιδιοκτησίας (άρθρο 17 Σ και άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ),
  2. Του δικαιώματος του χρήστη του έργου για τη συμμετοχή στην Κοινωνία της Πληροφορίας (άρθρο 5Α § 2 Σ), το οποίο ασκείται με την ιδιωτική αναπαραγωγή του έργου. Το τελευταίο αυτό θεμελιώδες δικαίωμα επιτάσσει τη διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους, η οποία αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19 του Συντάγματος (αιτιολογικές σκέψεις 2 και 5 της Οδηγίας 2001/29, κατά τις οποίες ο επιδιωκόμενος από την Οδηγία 2001/29 σκοπός συνίσταται στη δημιουργία ενός γενικού και ευέλικτου πλαισίου στο επίπεδο της Ένωσης που θα ευνοεί την ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας, βλ. και ΔικΕΕ απόφαση της 24ης Νοεμβρίου 2011, C-283/2010, Circul Globus Bucuresti, σκέψη 38).
  3. Του δικαιώματος του χρήστη του έργου στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του (άρθρο 5 § 1 Σ)., που συμπεριλαμβάνει την κατά το άρθρο 18 § 3 του ν. 2121/1993 ελεύθερη αναπαραγωγή του έργου από τον χρήστη των τεχνικών μέσων.

Στην Ελληνική νομοθεσία μέχρι την θέση σε ισχύ του Ν. 4481/2017 (ΦΕΚ 100/Α/20-07-2017) η εύλογη αμοιβή ρητώς δεν εφαρμοζόταν σε παραγωγή και εισαγωγή ηλεκτρονικών υπολογιστών και των εξαρτημάτων αυτών καθώς και εκτυπωτών (βλ. και ΜΠρΑθ 4292/2013). Ωστόσο και με το προϋφιστάμενο καθεστώς συσκευές ή εξαρτήματα, που λειτουργούν σε συνάρτηση με ηλεκτρονικούς υπολογιστές (αλλά όχι ενσωματωμένα σε αυτούς), υπάγονταν στην εύλογη αμοιβή, εφόσον όμως χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την ψηφιακή αντιγραφή ή για την ψηφιακή μετεγγραφή από ή προς αναλογικά μέσα.

Η συμπερίληψη των ηλεκτρονικών υπολογιστών στο σύστημα της εύλογης αμοιβής καταργήθηκε με το άρθρο 14 § 1 του Ν. 3049/2002, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 10 παρ. 33β του Ν. 3207/2003, καθώς κρίθηκε ότι δε λειτούργησε ομαλά και ότι, συνεπώς, μία τέτοια κατάργηση ήταν αναγκαία για την εξυπηρέτηση αποχρώντων λόγων δημόσιου συμφέροντος (ΑΠ Ολ 40/1998 ΕλΔ 40,46), οι οποίοι συνίστανται στην πραγμάτωση της συνταγματικής επιταγής για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην Κοινωνία της Πληροφορίας και της γενικής αρχής του κοινοτικού δικαίου που επιτάσσει την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του καταναλωτικού κοινού (βλ. γνωμοδότηση Δημητρίου Τσάτσου – Ξενοφώντα Κοντιάδη). Πιο συγκεκριμένα, η κατάργηση της καταβολής εύλογης αμοιβής για τους δικαιούχους αναφορικά με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές είχε ως σκοπό να καταστεί προσιτή η αγορά στο ευρύ καταναλωτικό κοινό για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην κοινωνία της πληροφορίας, ενώ διατηρήθηκε και διευρύνθηκε για τις συσκευές που χρησιμοποιούνται για την αναπαραγωγή μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή (ΕφΑθ 6252/2004).

Ύψος Εύλογης Αμοιβής
Στην Ελληνική νομοθεσία η εύλογη αμοιβή καθορίζεται ως εξής (άρθρο 18 § 3 Ν. 2121/1993) :

α) Η αμοιβή για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές στους οποίους συμπεριλαμβάνονται τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones) και οι δικτυωμένες φορητές συσκευές (tablets) με μέγεθος εσωτερικής μνήμης τυχαίας προσπέλασης (RAM) άνω των 4 GB ορίζεται σε 2% της αξίας τους. Η αμοιβή κατανέμεται στους πνευματικούς δημιουργούς, στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, στους παραγωγούς γραμμένων μαγνητικών ταινιών ή άλλων γραμμένων υλικών φορέων ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας και στους εκδότες εντύπων. Η κατανομή των ποσοστών της εύλογης αμοιβής επί των ηλεκτρονικών υπολογιστών στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης της κάθε κατηγορίας ή υποκατηγορίας δικαιούχων, ο τρόπος είσπραξης και καταβολής καθορίζονται με απόφαση του ΟΠΙ.

β) Η αμοιβή για τις συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, μαγνητικές ταινίες ή άλλους υλικούς φορείς πρόσφορους για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι υλικοί φορείς ψηφιακής αντιγραφής εκτός των αποθηκευτικών μέσων χωρητικότητας κάτω του 1 TByte όπως επίσης και για συσκευές ή εξαρτήματα ανεξάρτητα εάν λειτουργούν σε συνάρτηση ή μη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χρησιμοποιούνται για την ψηφιακή αντιγραφή, μετεγγραφή ή με άλλο τρόπο αναπαραγωγή ορίζεται σε 6% της αξίας. Η αμοιβή κατανέμεται κατά 55% στους πνευματικούς δημιουργούς, 25% στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες και 20% στους παραγωγούς γραμμένων μαγνητικών ταινιών ή άλλων γραμμένων υλικών φορέων ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας.

γ) Σε 4% της αξίας των φωτοτυπικών συσκευών, των σαρωτών, των εκτυπωτών του χαρτιού κατάλληλου για φωτοτυπίες, καθώς και των αποθηκευτικών μέσων χωρητικότητας κάτω του 1 TByte. Η αμοιβή κατανέμεται εξ ημισείας μεταξύ των πνευματικών δημιουργών και των εκδοτών εντύπων.

Σε κάθε περίπτωση από τις ανωτέρω ο υπολογισμός της αξίας γίνεται κατά την εισαγωγή ή τη διάθεση από το εργοστάσιο. Η αμοιβή καταβάλλεται από τους εισαγωγείς ή από τους παραγωγούς των αντικειμένων αυτών και σημειώνεται στο τιμολόγιο (άρθρο 18 § 3 Ν. 2121/1993).

Σε περίπτωση κατά την οποία για την καταβολή της εύλογης αμοιβής επιλέγεται ο εισαγωγέας, είτε πρόκειται για εισαγωγή είτε για ενδοκοινοτική απόκτηση, η αμοιβή υπολογίζεται επί της αξίας που αναγράφεται στο τιμολόγιου του ξένου οίκου, η δε προβλεπόμενη από το παρόν άρθρο σημείωση επί του τιμολογίου γίνεται επί του τιμολογίου διάθεσης των εν λόγω υλικών φορέων και τεχνικών μέσων και αναφέρει απλώς ότι στην τιμή διάθεσης περιλαμβάνεται και η υπολογισθείσα επί της ανωτέρω αξίας εύλογη αμοιβή. Η αμοιβή καθίσταται απαιτητή τρεις (3) μήνες από την εισαγωγή (άρθρο 18 § 10 Ν. 2121/1993).

Η ύπαρξη πολλαπλών λειτουργιών και ο δευτερεύων χαρακτήρας της λειτουργίας που συνδέεται με την αναπαραγωγή πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για το ύψος της εύλογης αμοιβής. Ειδικότερα, το ποσό αυτό πρέπει να καθορίζεται από τα κράτη – μέλη, κατ’ αρχήν, βάσει της σχετικής σημασίας της ικανότητας του υλικού φορέα να πραγματοποιεί αναπαραγωγές των έργων για ιδιωτική χρήση (ΔικΕΕ, απόφαση της 5ης Μαρτίου 2015, υπόθεση C-463/12, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, σκέψη 27). Ακολούθως, όταν αποδεικνύεται ότι, στην πράξη, η λειτουργία αυτή δεν χρησιμοποιείται σχεδόν καθόλου από το σύνολο εκείνων που χρησιμοποιούν τον υλικό φορέα, το γεγονός ότι διατίθεται η λειτουργία αυτή ενδέχεται να μη γεννά υποχρέωση καταβολής της δίκαιης αποζημιώσεως, στον βαθμό που η ζημία που προκαλείται στους δικαιούχους θεωρείται ασήμαντη (ΔικΕΕ, απόφαση της 5ης Μαρτίου 2015, υπόθεση C-463/12, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, σκέψη 28). Συναφώς, για τον καθορισμό του ύψους της εύλογης αμοιβής πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η χρήση τυχόν τεχνολογικών μέτρων προστασίας, που συμβάλλον στην ορθή εφαρμογή του περιορισμού της ιδιωτικής χρήσης (ΔικΕΕ, απόφαση Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S, σκέψη 73).

Σύμφωνα με την απόφαση Padawan του ΔικΕΕ κάθε σύστημα κράτους – μέλους, με το οποίο επιβάλλεται εύλογη αμοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή, το οποίο ορίζεται σε σταθερό ποσοστό ανεξαρτήτως συσκευής, όπως το Ελληνικό, ελέγχεται ως προς τη συμβατότητά του με το Κοινοτικό δίκαιο, αφού δεν λαμβάνει υπόψη τα τεχνικά χαρακτηριστικά και την προσφορότητα του συγκεκριμένου μέσου ως προς την ένταση αναπαραγωγής και την δυνατότητα αποθήκευσης κάθε φορέα. Έτσι, από τη νομολογία του ΔικΕΕ προκύπτει το συμπέρασμα ότι το ύψος της εύλογης αμοιβής που οφείλουν να καταβάλλουν ιδιώτες χρήστες για την ιδιωτική αναπαραγωγή πρέπει να είναι ανάλογο της τεχνικής ικανότητας αναπαραγωγής των μέσων. Το ΔικΕΕ στην υπόθεση Padawan διευκρινίζει μάλιστα ότι η «ασήμαντη» ζημία είναι πιθανό να μη γεννά υποχρέωση πληρωμής. Για τον λόγο αυτό οι εθνικές νομοθεσίες πολλών κρατών μελών ορίζουν το ύψος της οφειλόμενης «εύλογης αμοιβής» αναλόγως των τεχνικών δυνατοτήτων αναπαραγωγής κάθε μέσου.

Επιπλέον, για κάθε τεχνικό μέσο πρόσφορο σε αναπαραγωγή, που τίθεται σε κυκλοφορία εντός της Ενιαίας Ευρωπαϊκης Αγοράς, εύλογη αμοιβή οφείλεται μία μόνο φορά. Συγκεκριμένα, το άρθρο 5, παράγραφος 2, στοιχείο β΄, της οδηγίας 2001/29 δεν προβλέπει δίκαιη αποζημίωση για τη θέση σε κυκλοφορία υποθεμάτων εγγραφής κατάλληλων για την αναπαραγωγή, αλλά για την καθεαυτή αναπαραγωγή σε οποιοδήποτε μέσο που πραγματοποιείται από φυσικό πρόσωπο για ιδιωτική χρήση και για μη άμεσους ή έμμεσους εμπορικούς σκοπούς. Επομένως, η αναπαραγωγή αυτή δεν προκαλείται λόγω της μεταφοράς από ένα κράτος μέλος σε άλλο των υποθεμάτων εγγραφής που είναι κατάλληλα για την αναπαραγωγή. Το κράτος μέλος, το οποίο εισήγαγε την εξαίρεση της ιδιωτικής αντιγραφής στο εθνικό του δίκαιο και στο οποίο κατοικούν οι τελικοί χρήστες που προβαίνουν, για ιδιωτικούς σκοπούς, στην αναπαραγωγή προστατευόμενου έργου, οφείλει να διασφαλίσει, σύμφωνα με την εδαφική του αρμοδιότητα, την πραγματική είσπραξη της δίκαιης αποζημιώσεως για την αποκατάσταση της ζημίας των δημιουργών. Άρα η ήδη πραγματοποιηθείσα σε άλλο κράτος μέλος καταβολή του τέλους προς χρηματοδότηση της αποζημιώσεως αυτής δεν μπορεί να προβληθεί προκειμένου να αποφευχθεί η καταβολή στο πρώτο κράτος μέλος της εν λόγω αποζημιώσεως ή του τέλους προς χρηματοδότησή της. Πάντως, το πρόσωπο το οποίο προκατέβαλε το τέλος αυτό σε κράτος μέλος το οποίο δεν είναι εδαφικώς αρμόδιο μπορεί να ζητήσει την επιστροφή του, σύμφωνα με το εθνικό του δίκαιο, προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο να πληρωθεί διπλή αποζημίωση (ΔικΕΕ, απόφαση Amazon, σκέψεις 62-65).

Διαδικασία Άσκησης του Δικαιώματος Εύλογης Αμοιβής

Οι υπόχρεοι καταβολής εύλογης αμοιβής υποχρεούνται εντός τριάντα (30) ημερών από τη λήξη κάθε ημερολογιακού τριμήνου να δηλώνουν εγγράφως και υπευθύνως κατά το ν. 1599/1986 προς τον ΟΠΙ (α) την ποσότητα και τη συνολική αξία των τεχνικών μέσων ή/και χαρτιού κατάλληλου για φωτοτυπίες που κατά περίπτωση εισήγαγαν ή απόκτησαν ενδοκοινοτικά ή παρήγαγαν και διέθεσαν κατά το αμέσως προηγούμενο ημερολογιακό τρίμηνο ανά κατηγορία και τύπο τεχνικού μέσου και (β) ότι αυτή είναι πράγματι η ποσότητα και συνολική αξία χωρίς καμία απόκρυψη (άρθρο 18 § 4 α’ Ν. 2121/1993).

Κάθε οργανισμός συλλογικής διαχείρισης έχει το δικαίωμα να ζητήσει οποτεδήποτε από οποιονδήποτε οφειλέτη, κοινοποιώντας του σχετική γραπτή πρόσκληση, να δηλώσει εγγράφως και υπευθύνως κατά το ν. 1599/1986 προς τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (α) την ποσότητα και τη συνολική αξία των τεχνικών μέσων ή/και χαρτιού κατάλληλου για φωτοτυπίες που κατά περίπτωση εισήγαγαν ή απόκτησαν ενδοκοινοτικά ή παρήγαγαν και διέθεσαν κατά το αμέσως προηγούμενο ημερολογιακό τρίμηνο ανά κατηγορία και τύπο τεχνικού μέσου και (β) ότι αυτή είναι πράγματι η ποσότητα και συνολική αξία χωρίς καμία απόκρυψη (άρθρο 18 § 4 β’ Ν. 2121/1993).

Μέσα σε ένα (1) μήνα από την κοινοποίηση της σχετικής πρόσκλησης ο οφειλέτης υποχρεούται να υποβάλει στον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας την ως άνω υπεύθυνη δήλωση υπογραμμένη από τον ίδιο, όταν πρόκειται για ατομική επιχείρηση, ή από τον κατά το Καταστατικό εκπρόσωπό του, όταν πρόκειται για εταιρεία (άρθρο 18 § 4 Ν. 2121/1993). Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης δεν δικαιούνται να ζητήσουν από τον ίδιο οφειλέτη την υποβολή νέας υπεύθυνης δήλωσης πριν παρέλθουν έξι (6) τουλάχιστον μήνες από την υποβολή της αμέσως προηγουμένης (άρθρο 18 § 5 Ν. 2121/1993).

Για να ικανοποιηθεί σχετικό αίτημα του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης πρέπει να αναφέρονται στην υπεύθυνη δήλωση τα είδη που έχουν ήδη, μέχρι το χρόνο κοινοποίησης της γραπτής πρόσκλησης, εισαχθεί ή πωληθεί, καθώς και η συνολική τους αξία και ότι αυτή είναι πράγματι η συνολική τους αξία χωρίς καμιά απόκρυψη, και δεν καλύπτεται το αίτημα αυτό, με την υποβολή εξώδικης απάντησης ή και υπεύθυνης δήλωσης, ότι τα είδη που έχουν εισαχθεί ή πωληθεί δεν εμπίπτουν στη διάταξη της παρ. 3 του άνω άθρου 18 του Ν 2121/1993 περί εύλογης αμοιβής του δικαιούχου δημιουργού του εισαχθέντος ή πωληθέντος αντικειμένου (ΑΠ 2097/2013).

Αν ο υπόχρεος παραλείπει να υποβάλει την παραπάνω δήλωση εντός της προθεσμίας των περιπτώσεων α΄ και β΄ της παρούσας παραγράφου ή εκπληρώνει την υποχρέωσή του αυτή ελλιπώς ή εσφαλμένα, οφείλει να καταβάλει το διπλάσιο της εύλογης αμοιβής (άρθρο 18 § 4 γ’ Ν. 2121/1993).

Αν ο οφειλέτης δεν συμμορφωθεί με την υποχρέωση υποβολής της υπεύθυνης δήλωσης που αναφέρεται παραπάνω, το μονομελές πρωτοδικείο, δικάζον κατά την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, διατάσσει την άμεση εκ μέρους του κληθέντος υποβολή της υπεύθυνης δήλωσης με την καταδίκη, σε κάθε περίπτωση μη συμμορφώσεώς του, χρηματικής ποινής υπέρ του αιτούντος οργανισμού συλλογικής διαχείρισης ενός (1.000.000) μέχρι δέκα (10.000.000) εκατομμυρίων δραχμών (άρθρο 18 § 6 Ν. 2121/1993). Αν ο οφειλέτης, μέσα σε προθεσμία είκοσι (20) ημερών από τη δημοσίευση της παραπάνω απόφασης, δεν συμμορφωθεί με την υποχρέωση υποβολής της υπεύθυνης δήλωσης, αίρεται ως προς αυτόν, ανεξάρτητα από κάθε άλλη κύρωση, ο χρονικός περιορισμός των έξι (6) μηνών, κατά τα ανωτέρω, και οποιοσδήποτε οργανισμός συλλογικής διαχείρισης δικαιούται να ζητήσει από αυτόν υποβολή υπεύθυνης δήλωσης κάθε μήνα. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζονται ως προς καθεμία υπεύθυνη δήλωση οι διατάξεις της αμέσως προηγουμένης παραγράφου (άρθρο 18 § 7 Ν. 2121/1993).

Κάθε οργανισμός συλλογικής διαχείρισης με δικές του δαπάνες, δικαιούται να ζητήσει τον έλεγχο της ακρίβειας του περιεχομένου οποιοσδήποτε υπεύθυνης δήλωσης από έναν ορκωτό ελεγκτή που ορίζεται από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Σε περίπτωση άρνησης του οφειλέτη να δεχθεί τον ανωτέρω έλεγχο, η διενέργειά του διατάσσεται από το μονομελές πρωτοδικείο, σύμφωνα με όσα ορίζονται παραπάνω. Η εκάστοτε έκθεση του ορκωτού ελεγκτή κατατίθεται στον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας και αντίγραφο αυτής δικαιούται να λάβει κάθε οργανισμός συλλογικής διαχείρισης. Η διενέργεια νέου ελέγχου κατ’ αίτηση άλλων οργανισμών συλλογικής διαχείρισης για την ίδια δήλωση αποκλείεται (άρθρο 18 § 8 Ν. 2121/1993). Τα δικαιώματα των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης που αναφέρονται στις προηγούμενες παραγράφους έχουν κατ’ αλλήλων και όλες οι επιχειρήσεις που εισάγουν ή παράγουν ή διαθέτουν (ή πωλούν) τεχνικά μέσα και υλικούς φορείς που υπόκεινται στην αμοιβή του παρόντος άρθρου. Στην περίπτωση διενέργειας ελέγχου από ορκωτό ελεγκτή, η σχετική δαπάνη βαρύνει την επιχείρηση που ζήτησε τη διενέργειά του (άρθρο 18 § 9 Ν. 2121/1993).

Περισσότερα
Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας.
Οδηγία 2001/29/ΕΚ με τίτλο «Δικαιώματα δημιουργών και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας».
Ν. 2121/1993 για την «πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα».

ΔικΕΕ, απόφαση της 21ης Οκτωβρίου 2010, υπόθεση C-467/08, Sociedad General de Autores y Editores (SGAE) κατά Padawan S L.
ΔικΕΕ, απόφαση της 5ης Μαρτίου 2015, υπόθεση C-463/12, Copydan Båndkopi κατά Nokia Danmark A/S.