Δημοσιογραφία, ΜΜΕ & Προσωπικά Δεδομένα

Τα δικαιώματα του πληροφορείν (άρθρο 14 του Συντ.) και του πληροφορείσθαι (άρθρο 5Α του Συντ.) είναι θεμελιώδη σε μία δημοκρατική κοινωνία. Η δημοσιογραφία και η ενημέρωση του κοινού, δραστηριότητες αναπόσπαστες με τα δικαιώματα αυτά, ασκούνται ελεύθερα, εφόσον όμως τηρούνται οι περιορισμοί, που τίθενται από τον νόμο, και δεν θίγεται με παράνομο τρόπο η προσωπικότητα τρίτων (άρθρο 5 του Συντ.). Ειδικότερη εκδήλωση του δικαιώματος στην προσωπικότητα είναι, μεταξύ άλλων, και το δικαίωμα στην πληροφοριακή αυτοδιάθεση (άρθρο 9Α του Συντ.). Στα πλαίσια αυτά η υποχρέωση σεβασμού της προσωπικότητας κατά την άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος του πληροφορείν επιτάσσει στους δημοσιογράφους και, γενικώς, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων τρίτων προσώπων σύμφωνα με τους όρους που θέτει το σχετικό νομικό πλαίσιο (κατά βάση ο Ν. 2472/1997).

Στις περιπτώσεις που τίθεται ζήτημα σύγκρουσης μεταξύ των παραπάνω θεμελιωδών δικαιωμάτων, δηλαδή μεταξύ αφενός της ελευθερίας του τύπου και αφετέρου του δικαιώματος προστασίας της προσωπικότητας, όπως αυτή εξειδικεύεται στο δικαίωμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων, επιβάλλεται η κατάλληλη στάθμισή τους με βάση τις αρχές της αναλογικότητας και της προστασίας του πυρήνα του εκάστοτε δικαιώματος. Ενδεικτικά παραδείγματα συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων από δημοσιογράφους και ΜΜΕ και αντίστοιχης στάθμισης των εν λόγω δικαιωμάτων, που απασχόλησαν τα δικαστήρια και την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (ΑΠΔΠΧ), είναι τα εξής :

  • Μαγνητοσκόπηση ιδιωτικού χώρου με χρήση κρυφής κάμερας (υπ’ αρ. 39/2007 απόφαση ΑΠΔΠΧ, υπόθεση Δ. Βανδή).
  • Τηλεοπτική προβολή ηχητικών ντοκουμέντων από τέλεση ποινικών αδικημάτων δημοσίου ενδιαφέροντος (υπ’ αρ. 26/2005 απόφαση ΑΠΔΠΧ, υπόθεση παραδικαστικού).
  • Φωτογράφηση και περαιτέρω δημοσίευση στα ΜΜΕ εικόνας δημοσίου προσώπου ή προσώπου της επικαιρότητας (ΕφΑθ 3346/1996).
  • Δημοσίευση στην έντυπη και διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας σειράς φωτογραφιών από την ερωτική ζωή δημοσίου προσώπου (υπ’ αρ. 17/2008 απόφαση ΑΠΔΠΧ, υπόθεση Ζαχόπουλου).
  • Δημοσίευση στην έντυπη έκδοση εφημερίδας προσωπικών δεδομένων προσώπων, που δε μπορούν να χαρακτηριστούν ως δημόσια ή της επικαιρότητας (υπ’ αρ. 63/2010 απόφαση ΑΠΔΠΧ).

Νομικό Πλαίσιο

Η δημοσιογραφική έρευνα, συλλογή και δημοσίευση στον τύπο ή τηλεοπτική προβολή πληροφοριών, που αφορούν κάποιο πρόσωπο, συνιστά κατ’ αρχάς επεξεργασία προσωπικών δεδομένων (άρθρο 2 α’ και δ’ Ν. 2472/1997). Εντούτοις, για να αποτελέσει πεδίο εφαρμογής του Ν. 2472/1997 η επεξεργασία αυτή πρέπει να είναι εν όλω ή εν μέρει αυτοματοποιημένη ή, αν είναι μη αυτοματοποιημένη, τα δεδομένα να περιλαμβάνονται ή να πρόκειται να περιληφθούν σε αρχείο (άρθρο 3 παρ. 1 Ν. 2472/1997). Αρχείο θεωρείται κάθε διαρθρωμένο σύνολο δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία είναι προσιτά με γνώμονα συγκεκριμένα κριτήρια. Η παραπάνω έννοια του αρχείου συνδέεται με τα χαρακτηριστικά της διατήρησης ή αποθήκευσης των συλλεγόμενων δεδομένων καθώς και με την ευχερή πρόσβαση σε αυτά (άρθρο 2 ε’ Ν. 2472/1997). Έτσι, η μη αυτοματοποιημένη συλλογή προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο δημοσιογραφικής έρευνας με σκοπό την άμεση δημοσιοποίηση των συλλεχθέντων πληροφοριών είναι απολύτως ελεύθερη. Όλες όμως οι υπόλοιπες περιπτώσεις, όπως η δημοσίευση σε εφημερίδα ή τηλεοπτική εκπομπή, η αρχειοθέτηση σε φυσικό αρχείο, η διαδικτυακή δημοσίευση κτλ εμπίπτουν στη ρύθμιση του νόμου.

Η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων κατ’ αρχήν δεν επιτρέπεται χωρίς την συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων (άρθρο 5 παρ. 1 του νόμου). Κατ’ εξαίρεση, η επεξεργασία αυτή νομιμοποιείται, εφόσον είναι απολύτως αναγκαία για την πληροφόρηση του κοινού και υπό τον όρο ότι ο σκοπός αυτός υπερέχει προφανώς των δικαιωμάτων και συμφερόντων του υποκειμένου των δεδομένων και δεν θίγονται οι θεμελιώδεις ελευθερίες αυτού (άρθρο 5 παρ. 2ε του νόμου). Επίσης, σε αυτή την περίπτωση ο δημοσιογράφος δεν φέρει κατά το στάδιο της συλλογής την υποχρέωση ενημέρωσης του υποκειμένου των δεδομένων, εφόσον η συλλογή αυτή γίνεται αποκλειστικά για δημοσιογραφικούς σκοπούς και αφορά δημόσια πρόσωπα (άρθρο 11 Ν. 2472/1997).

Όταν πρόκειται για ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, όπως δεδομένα που αφορούν στη φυλετική ή εθνική προέλευση, στα πολιτικά φρονήματα, στις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, στη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, στην υγεία, στην κοινωνική πρόνοια και στην ερωτική ζωή, στα σχετικά με ποινικές διώξεις ή καταδίκες, καθώς και στη συμμετοχή σε συναφείς με τα ανωτέρω ενώσεις προσώπων, οι όροι του νόμοι είναι πιο αυστηροί (άρθρο 2 β’ Ν. 2472/1997), προβλέπεται το επιτρεπτό της επεξεργασίας για δημοσιογραφικούς σκοπούς (άρθρο 7 παρ. 2 περ. ζ’ του ίδιου νόμου) με τις εξής προϋποθέσεις :(1) η επεξεργασία να αφορά δεδομένα δημοσίων προσώπων, εφόσον αυτά συνδέονται με την άσκηση δημοσίου λειτουργήματος ή τη διαχείριση συμφερόντων τρίτων, (2) η επεξεργασία να πραγματοποιείται αποκλειστικά για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, (3) άδεια της Αρχής, η οποία χορηγείται μόνο εφόσον (α) η επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία για την εξασφάλιση του δικαιώματος πληροφόρησης επί θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος και (β) εφόσον δεν παραβιάζεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακή ζωής. Η Αρχή, ωστόσο, δεν εφαρμόζει την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 7 παρ. 2 περ. ζ΄ του ν. 2472/1997, στο μέτρο που αυτή απαιτεί προηγούμενη άδεια της Αρχής για την επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Και τούτο, διότι η από τη διάταξη αυτή απαιτούμενη άδεια της Αρχής συνιστά μέτρο προληπτικού ελέγχου του Τύπου και ως τέτοιο απαγορεύεται, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 14 παρ. 2 Σ. (έτσι ρητά και οι αποφάσεις της Αρχής με αριθ. 26/2007 σκ. 11 και με αριθ. 17/2008 σκ. 18). Κατά τα λοιπά, όμως, η διάταξη του άρθρου 7 παρ. 2 περ. ζ΄ του ν. 2472/1997 είναι εφαρμοστέα, δεδομένου ότι θέτει ουσιαστικά κριτήρια για την άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος και τη νομιμότητα της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων για δημοσιογραφικούς σκοπούς (ΑΠΔΠΧ αποφ. 63/2010).

Υποχρεώσεις & Κίνδυνοι

Για τη διασφάλιση της νόμιμης σε κάθε περίπτωση συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων κατά την άσκηση του δικαιώματος του πληροφορείν κάθε ελεύθερος επαγγελματίας δημοσιογράφος ή μέσο ενημέρωσης οφείλουν να γνωστοποιούν στην ΑΠΔΠΧ τη σύσταση αρχείου προσωπικών δεδομένων (άρθρο 6 του νόμου).

Στις περιπτώσεις που η δημοσιογραφική έρευνα, η έντυπη ή διαδικτυακή δημοσίευση ή η τηλεοπτική προβολή εμπλέκουν την συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, εφόσον αυτά αφορούν πρόσωπο μη δημοσίου χαρακτήρα και εκτός επικαιρότητας, αυτή θα πρέπει να γίνεται με την συγκατάθεσή του. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, ο δημοσιογράφος θα πρέπει τουλάχιστον να προβαίνει σε προηγούμενη ενημέρωση του προσώπου. Σύμφωνα δε με το άρθρο 24 παρ. 3 του Ν. 2472/1997 η ενημέρωση, εφόσον αφορά μεγάλο αριθμό υποκειμένων, μπορεί να γίνει και δια του τύπου με τις λεπτομέρειες που καθορίζει η Αρχή. Συναφώς το άρθρο 3 παρ. 3 της Κανονιστικής Πράξης 1/1999 της Αρχής ορίζει ότι “κατ΄ εξαίρεση και ύστερα από άδεια της Αρχής, η οποία παρέχεται είτε για επιμέρους κλάδους ή τομείς δραστηριότητας ύστερα από αίτηση των ενδιαφερομένων, είτε για συγκεκριμένο κάθε φορά αρχείο ύστερα από αίτηση του υπευθύνου επεξεργασίας, όταν η ενημέρωση αφορά μεγάλο αριθμό υποκειμένων, επιτρέπεται η ενημέρωσή τους δια του τύπου είτε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο πρόσφορο και σαφή τρόπο”. Περαιτέρω, με την Κανονιστική Απόφαση 408/1998 της Αρχής, ο αριθμός των υποκειμένων επεξεργασίας προσδιορίσθηκε σε 1000 τουλάχιστον άτομα. Από το συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων προκύπτει ότι η ενημέρωση των υποκειμένων δια του τύπου είναι εξαιρετικό μέτρο που επιτρέπεται ύστερα από άδεια της Αρχής, η οποία συνεκτιμά την αδυναμία ενημέρωσης με άλλο πρόσφορο τρόπο, τον μεγάλο αριθμό των υποκειμένων, το σκοπό της επεξεργασίας και τις ειδικές συνθήκες συλλογής των δεδομένων για τη δημιουργία του αρχείου. Η υποχρέωση όμως αυτή του Ν. 2472/1997 πλέον ελέγχεται κατά πόσο εναρμονίζεται με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (βλ. ECHR, Mosley v UK, no 48009/08).

Η παράβαση των παραπάνω εκθέτει στον κίνδυνο σοβαρών διοικητικών και ποινικών κυρώσεων καθώς και σε αστική ευθύνη προς αποζημίωση του εκάστοτε υποκειμένου των δεδομένων.

Γνώμη του γράφοντος είναι πως το υπάρχον νομικό πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων, όπως και οι διατάξεις περί παραβίασης απορρήτων των άρθρων 370 επ. του ΠΚ, θέτουν αυστηρότατους περιορισμούς του δικαιώματος του πληροφορείν στην πράξη, που ακυρώνουν σε μεγάλο βαθμό την ερευνητική δημοσιογραφία.

Νομική Συμβουλή : Αν είστε ελεύθερος επαγγελματίας δημοσιογράφος ή εργάζεστε σε μέσο ενημέρωσης και δραστηριοποιείστε στην ερευνητική δημοσιογραφία, δώστε προσοχή στις παραπάνω υποχρεώσεις και να είστε ιδιαιτέρως προσεκτικοί, όταν το αντικείμενο της έρευνάς σας αφορά πρόσωπο μη δημοσίου χαρακτήρα και εκτός επικαιρότητας ή ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Αν έχετε πέσει θύμα παράνομης επεξεργασίας προσωπικών σας δεδομένων από ΜΜΕ, προβείτε σε καταγγελία – προσφυγή στην ΑΠΔΠΧ και αγωγή αποζημίωσης.

Περισσότερα

Το Σύνταγμα

Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα

Ο Ν. 2472/1997 για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα